پـسـکوه پیرزهی

قلعه ناصری ایرانشهر پس از قلعه بمپور بزرگترین و مهمترین قلعه خشت گلی در بلوچستان

محسوب می‌شود. این قلعه سال ‪ ۱۲۶۴‬هجری شمسی به دستور ناصرالدین شاه

قاجار طی هفت سال توسط استاد «حسین معمارباشی کرمانی» ساخته شد.

این قلعه پس از قلعه بمپور از مهمترین قلعه های ایرانشهر محسوب می شود و

در گذشته از آن به عنوان مرکز حکمرانی بلوچستان استفاده می شد. با توجه به

اسناد به جای مانده ناصر الدوله فرمانفرما که در سال ۱۲۵۸ هـ .ق حـاکم کـرمان

و بلوچستان بود، پیشنهـاد ساخت یک دژ نظامی بزرگ را در فهرج یا پهره (نام قدیم ایرانشهر)

به ناصر الدین شاه قاجار می دهد.
ناصرالدین شاه در سال ۱۲۶۴ هـ .ق با ساخت قلعه موافقت می نماید و بدین ترتیب کار ساخت

قلعه توسط شخصی به نام حسین معمارباشی کرمانی در مدت ۷ سال به اتمام می رسد

و قلعه ناصریه نامیده می شود. پس از آن مرکز حکمرانی بلوچستان از بمپور به ایرانشهر

منتقل می گردد. این قلعه در زمان حکومت دوست محمدخان بارگزائی به قلعه

دوست محمدخان معروف می شود تا اینکه در سال ۱۳۰۷ هـ .ش در اختیار

نیروهای دولتی قرار می گیرد و به نام قلعه ایرانشهر شهرت می یابد.

قلعه فوق در ابعاد ۱۹۴×۱۹۴ متر یعنى در زمینى به مساحت ۳۷۶۳۶ مترمربع ساخته شده است.

حصار اطراف آن به ارتفاع ۶/۷ متر و ضخامت ۴/۵ متر بصورت توپُر است. مجهز به دو نوع

تیرکش دورزن و نزدیک زن مى‏باشد و تیرکش‏هاى آن حالت عریب دارند. قلعه داراى

۷ برجک و ۲ برج در جلو مى‏باشد و شامل سرباز خانه، قورخانه، مسجد، حمام،

اصطبل، حوضخانه، شاه نشین، عام نشین، باغ و … بوده است. در سال

۱۳۵۹ ه.ش توسط عده ‏اى ناآگاه به ارزش میراث فرهنگى کلیه ابنیه

داخل قلعه تخریب و همسطح شده است تنها حمام قلعه در پایین‏تر از

سطح زمین بصورت ویرانه‏اى باقى مانده است. حمام داراى تون،

حوض خانه و چاه فاضلاب است از هنرهاى جالب معمارى حمام کاربرد

لوله ‏هاى سفالى به اندازه ۶ اینچ مى‏باشد که به منظور تهویه هواى

حمام و تخلیه فاضلاب کار گذاشته شده ‏اند. مصالح بکار رفته در حصار ها

و برجهاى باقى مانده، خشت خام و آجر ۲۰×۳۰ سانتى‏مترى و ساروج بوده است

طاق‏هاى آن به صورت ۲۰ سانتى ‏مترى و جناغى بوده‏اند که بى‏نظیر هستند.

آب موردنیاز بوسیله یک رشته قنات وارد قلعه مى‏شده و پس از ذخیره در

حوضخانه ‏ها به منظور زراعت و استفاده در آبیارى باغات که در شمال قرار داشته‏ اند

از آن استفاده مى‏شده است. در بالاى دیوار از داخل قلعه معبرى به عرض بیش از

یک متر در ارتفاع ۵ مترى از زمین براى گرد نگهبانان و جان‏ پناهى با متوسط ارتفاع ۱/۷

متر براى جلوگیرى از دید خارج تعبیه شده است. در روى جان‏ پناه سوراخهایى (مزقل‏ها)

با شیب‏هاى متفاوت تعبیه شده که مدافعان از آن محل‏ها بصورت نشسته و یا ایستاده

لوله تفنگ را جهت مقابله با دشمن از آنها خارج مى ‏نمودند. به جز برجهاى دروازه

در زیر سایه برجها، آسایشگاه سربازان قرار داشته که برجهاى مذکور نیز مشابه

دیوار داراى جان‏ پناه یا مزقل‏ هاى دفاعى با شیب‏هاى متفاوت بوده‏اند. قلعه در

گذشته داراى ۱۵۰ اطاق در اندازه‏ هاى مختلف با چهارحیاط مجزا بوده است.

تاریخچه قلعه ناصرى :

شاهزاده فیروز میرزا فرمانفرما در زمان حکومتى‏اش در کرمان سفرى به بلوچستان

و بازدیدى از قلعه بمپور داشته است (۱۲۶۴ه.ق). چون قلعه بمپور مرکز قشون

دولت بود رو به ویرانى نهاده بود و تعمیر آن نیاز به هزینه زیادى داشت، به

پیشنهاد وى و موافقت ناصرالدین شاه قاجار قلعه ‏اى در پَهره (ایرانشهر فعلى)

ساخته شد کار ساختمانى آن در سال ۱۲۶۴ ه.ق توسط معماراستاد حسین

معمارباشى شروع و در سال ۱۲۷۱ ه.ق به اتمام رسیده است. هدف از

ساخت این قلعه انتقال مرکز حکومت بلوچستان از بمپور به ایرانشهر بوده است.

تا سال ۱۲۸۶ ه.ق قلعه تحت تسلط قواى قاجار بوده، اما به علت ضعف حکومت

مرکزى به دست قواى بلوچ و احکام محلى مى‏افتد. سربازان قاجاریه پس از

شکست به طرف کرمان حرکت مى‏کنند و خبر اشغال قلعه را به والى کرمان

مى‏رسانند. از طرف والى عده‏اى فرستاده مى‏شوند که قلعه را از دست بلوچها

خارج نمایند اما موفق نشده و مجبور به بازگشت مى‏شوند. در این زمان بهرام‏

خان حاکم سرباز خود را به ایرانشهر مى‏رساند و قلعه را در دست مى‏گیرد.

تا سال ۱۲۹۴ ه.ق بهرام خان حاکم بلوچستان بوده و پس از وى برادر زاده ‏اش

به نام دوست محمدخان به حکمرانى بلوچستان مى‏رسد و تا سال ۱۳۰۷ ه.ش

دولت مرکزى هیچگونه تسلطى بر بلوچستان نداشته است. قواى دولتى در سال

۱۳۰۷ ه.ش به دستور رضاخان عازم فتح قلعه مى‏شوند و قلعه به تصرف آنها در

مى‏آید و دوست محمدخان به اسارت قواى دولتى در مى‏آید و لازم به ذکر است

این قلعه به نام دوست محمد خان نیز معروف است. قواى دولتى در قلعه مستقر مى‏شوند

و کم ‏کم کل بلوچستان به تصرف قواى دولتى در مى‏آید. در سال ۱۳۵۹ ه.ش

بعد از پیروزى انقلاب اسلامى شهردارى ایرانشهر نسبت به تخریب ابنیه

داخلى اقدام و آثارى از گذشته در آن باقى نمى‏گذارد. بلایى بر سر قلعه وارد

مى‏آورد که تاکنون هیچ دشمنى بر آن وارد نکرده است.درسالهای اخیرمیراث

فرهنگی حصاراین قلعه رابازسازی نموده است.