پـسـکوه پیرزهی

شناخت قبایل مکران

 در پس این مهاجرتها وجود تنوع قومی و نژادی  را برای مکران به ارمغان  آورده  است .

در این میان و از بیناین مجموعه قبایل گروهها و قبایل  عربی النسل  توانسته بودند

  برای خود وجه تمایزی  خاص قایل شوند  . این مقاله در پی معرفی  قبایل عربی  مکران است .

 تاریخ بلوچستان  همانند گذشته بسیاری از اقوام با روایت های و یا اشعار  امیخته شده است

   از اشعار  حماسی معروف بلوچی  شعربلوچی  حسب و نسب  سروده  میر جلال خان  است 

که راوی  تاریخ و گذشته قوم بلوچ  را روایت  میکند  این شعر در مجموعه  ای  که توسط

روزرنامه  نگار  انگلیسی لانگ. ایم . دیمزنی  در قرن نوزدهم تحت عنوان

  « بلوچ قدیم شاعری»  در لندن به چاپ رسیده  و توسط   میر خدابخش

مری بجارانی  در دهه 60 قرن بیستم میلادی به  اردو ترجمه شده است .

شعر مزبور  که توسط دیمزنی  متعلق به سالهای 1300  میلادی  تشخیص داده شده است .

شاعر  خود را از  اولاد امیر حمزه معرفی می کند  .

اما مشخص نمیکند منظور وی از امیر حمزه  کدام امیر حمزه است  .

این شعر که ترجمه ان به فارسی چنین است :

« از سرزمین حلب  برخاسته ایم و در پی واقعه کربلا  بسوی ( مکران)  بمپور 

مهاجرت نموده ایم . پس از  ان در سیستان  اقامت کردیم .در  ان زمان

  پادشاه سیستان شمس الدین بود  که رفتاری  دوستانه  با بلوچها داشت .

تا اینکه   بدرالدین  حاکم شد   واو با  بلوچها سر ناسازگاری داشت  .

سردار تمام بلوچها جلال خان همراه با 44 قبیله  از سیستان بسوی  سواحل گرم کیچ رهسپار شدند.»

در این روایت  که داستان  مهاجرت قومی بلوچها به رهبری قبیله رند و لاشار  است 

اشاره ای به هویت عربی  طوایف رند و لاشار  دارد که خواستگاه انانرا

حلب درشامات ( سوریه فعلی)میداند  که در پی مهاجرتی طولانی سرانجام به

مکران  و کیچ رسیده اند . شاعر در پی این روایت 44 قبیله  را همراه 

با قلمرو  و پراکندگی  انها  در مکران مشخص می کند .

پزوهشگر انگلیسی  دیگر  جی . پی. تیت  در کتاب خود  « قدیم بلوچستان» که توسط 

پرفسور انور رومان  به اردو ترجمه شده  ذکر میکند:  بسیاری از قبایل  بلوچ 

علی رغم اطلاق بلوچ بودن  خود را عربی النسل  می دانند . تیت علاوه بر اذهان

بر این مطلب  در طبقه بندی  ساختار اجتماعی مکران  و دسته بندی، قبایل  را

به  4 طبقه یا ذات  تقسیم  می کند  و در بین  ذات یا طبقه اول  دو طایفه گچکی  و بلیده ای

را ذکر میکند  . وی گچکی ها را دارای ریشه هندی  میداند  . اما برای  قبیله بلیده ای 

که قبل از  ظهور  گچکی ها  انها را  حاکم کل مکران می داند هویت عربی قایل است  .

تیت در صفحه  234 کتاب  در باب  تاریخ مکران   ذکر میکند «  تا اوایل  قرن

16 تاریخ مکران پس از  حمله غزنویان  در پرده ابهام  فرو رفته است  و

تا زمان موخر الذکر  که ملوک الطوایف  بر مکران  حاکم  بودند  و لغت ملک   

از  کلمه عربی به معنای  حاکم  گرفته شده است  . در این دوره قبیله  بلیده ای

نمایان ترین قبیله بود  . قبیله بلیده ای توانستند  ملوک الطوایف را شکست داده 

و کل بلوچستان  را متحد نمایند  و تحت سیطره خود قرار دهند.  .» تیت  به

نقل از راس  روایت میکند«  براساس تحقیقات راس خاطره بعضی از سرداران 

این قبیله تا اینک  نیز در خاطر ه مردم کیچ موجود است  و پیر مردان  مکران 

دوره حکمرانی  شاه بلار(بلال)  بلیده ای  را به یاد  می آورند  که بر یک 

قلمرو وسیع شامل کل ( از بیله و جهلاوان   در شرق تا فنوج وگه  در غرب )

مکران حکومت می کرد . راس این موضوع را در سال 1868 میلادی ذکر میکند  و

این   مسجل است  که شاه بلار(بلال) در حدود  سال 1729 بر سر اقتدار بود .

این دوره همزمان است باسلسله جنگهای ایران و افغان  اما ده سال بعد  اقتدار بلیده ای  ها

توسط گچکی ها خاتمه داده می شود.»

 تیت با قراردادان  بلیده ای ها  جزء ذات اول و برتر مکران قبیله بلیده ای را  دارای هویت

عربی  و عرب النسل ذکر میکند 

تیت با لیست کردن قبایل  و طوایف مکران  به ذاتهای  مختلف  از بین ذات و طبقه دوم

  قبیله رند رانیز  جزء قبایل عرب ذکر میکند  و یاد اور میشود  انان یک شاخه 

از قبیله رند  ساکن  کچی هستند .وانان خود را عرب النسل  می دانند  و در مکران

غربی  درناحیه مند( نزدیک مرز ایران و پاکستان)  سکنی دارند  و از مالیات  

عوارض حکومتیمعاف هستند  و به تمرد  از قانون معروف  و موجب ترس و وحشت

  قبایل قانونمند  همسایه را فراهم نموده اند  تیت علاوه بر رندها  قبیله نوشیروانی ،

هوت  ومیر واری را  نیز در طبقه  (ذات)  دوم قرار می دهد .

تیت علاو بر این دو  قبیله فقط یک قبیله  را از قبایل مکران  دارای ریشه عربی می داند

  و ان قبیله شه زاده یا شیخ زاده  است  تیت این قبیله را در طبقه (ذات) سوم  قرار میدهد.

تیت یاداور می شود « شه زاده  از قبایل خوش کردار  و با سلیقه  هستند  نسلا" عرب بوده

و و اول در سند ساکن بوده اند  و سپس به مکران مهاجرت کرده  و در جیونی  و دشت  مقیم شده اند .

در بلوچستان ایران  در باهو سکونت اختیار کرده اند. 

شماره تماس مدیر وبلاگ

جاسم پیرزهی

09158735223

 نگاهی به فصل برداشت خرما در بلوچستان(هامین)

در بلوچستان به فصل برداشت خرما، هامین میگویند. همچنین هامین به فصل تابستان نیز اطلاق میشود، چرا

که هامین از ابتدای فصل تابستان آغاز شده و تا اندکی پس از آن نیز ادامه دارد.

زمان آغاز هامین در نقاط مختلف بلوچستان متفاوت است. مناطق با آب و هوای گرم تر میزبانان اولیه آن

هستند و هر چه منطقه سردتر باشد، دیرتر به پیشواز هامین میرود.

هر ساله با توجه به تغییرات اندک در شرایط جوی و میزان وزش باد، زمان آغاز هامین متغییر است

منتها این فصل در مناطقی که سفره هامینشان رنگی است و انواع و اقسام خرما با الوانهای مختلف

را در سفره دارند، تا حدود 4 ماه طول میکشد. به پایان فصل هامین، ایرهت میگویند.

هامین با خرماهایی همچون عالی مهتری، آشوبه، نگار، آبو(آب دندان) و... شروع و با

خرماهایی همچون هلیله، حساب و... خاتمه می یابد. خرمای مضافتی نیز تقریبا در میانه هامین قرار دارد و برداشت آن بیشترین زمان هامین را به خود اختصاص داده است.

از دیرباز این فصل نقش بسزایی را در اقتصاد و معیشت مردم این خطه ایفا نموده است

چرا که در بلوچستان بیشتر زمین های کشاورزی زیر کشت نخل بوده اند و دیگر اینکه دوز

نداری و محرومیت در این منطقه فوق العاده زیاد بوده و نشستن دور چنین خوان گسترده ای

به مدت 4 ماه و نیز ذخیره نمودن خرما برای مصرف ادامه سال میتوانسته تامین کننده آرامش

خاطر پدران و مادران و راحتی فرزندانشان باشد.

امروزه نیز هامین همان بزرگی و بحشندگی را دارد، اما آنچه پیران از زمان خویش با آن همه شور

و حال میگویند گویی چیزی دیگر است و حکایت از روزهایی شیرین دارد که غم و اندوه نداری را

به شادی و بی نیازی مبدل مینموده است.

به دنیال رنگ گرفتن خرماها، خبر هامین به دور و اطراف پخش میشده و مردم از مناطق مختلف و

آبادی های دور و نزدیک که خرماهای آنها فقط کفاف صاحبانسشان را میکرده به دور شهر(نخلستان)

کاپر(کاپار) زده و اطراق میکرده اند.

بامدادان  اندکی پس از طلوع خورشید، مردم هر طبقه و هر خانواده با ظرف و ساچیک و گورگیج

خود به سوی شهر رهسپار میشده اند. به دنبال بالا رفتن کشاورز بر روی نخل و به رقص در آمدن

نخل، آزاورها به دور نخل حلقه زده تا در اثر تکانیدن خوشه درخت و افتادن دانه های خرما بر روی

زمین آنها را در سبد و ظرف های خود بگذارند.

علاوه بر این مردم دیگر نیز هر کدام به کاری مشغول بوده اند. عده ای به بافتن ساد و عده ای به

بافتن سند و ساچیک و پات و کپات و گورگیج مشغول بوده اند تا خرماهای خود را در داخل آنها بگذارند

و یا اینکه در قبال فروختن آنها به صاحب زمین و نخل، اندکی خرما در قبال بافتن آنها عایدشان شود.

بعضی نیز به ظرف کردن خرما در پات ها مشغول بوده اند تا در وقت نیاز آنها را استفاده نمایند و

یا به دوستان و خویشان خویش بدهند.

مردم در این همه تکاپو و کار و تلاش هر کدام خود را به گپ و صحبت مشغول میکرده اند تا خستگی کار را کمتر احساس کرده و به کارهایشان ادامه بدهند.

همانطور که در سطور بالا گفته شد، عده ای از مردم خرمای مورد نیاز خود را از جمع آوری خرمای

اطراف نخل بدست می آوردند، عده ای هم از طریق بافتن سبد و طناب مورد نیاز صاحب زمین و کشاورز

خرمای خود را تامین میکردند. عده ای دیگر از مردم از طریق داد و ستد و معاوضه کالا به کالا

(غالبا گندم به خرما) صاحب خرما میشده اند. عده ای هم سهم خدا شامل حالشان میشده است و

از این طریق از سفره هامین بهره میبرده اند. به هر حال آنچه هامین را برای مردم پر ارزش کرده

و باعث شده که هر ساله مردم در انتظار فرا رسیدن هامین بمانند، این بوده که مردم هر خانواده و

هر طبقه ای که در فصل هامین به یک منطقه میرفته اند، از آنجا دست خالی و بدون توشه ای برای

ادامه ی سال باز نمی گشته اند.

سعدی بلوچستان، مولوی عبدالله روانید در شعر زیبای مکران، نیم نگاهی به هامین نیز داشته اند که

بیشتر آن را خوانده و یا شنیده ایم. در اینجا نگاهی هم به مثل و بتل های مردم بلوچ میاندازیم و به

اهمیتش در میان ضرب المثل های مردم بلوچ خواهیم انداخت.

 هامین که یهت، تئی زاماتُ

هامین که رءَ، پد درباتُ

معنی:

 فصل برداشت خرما که موسمش رسید، داماد و از نزدیکان تو هستم. با پایان یافتن هامین، نزدیکی

و رابطه ی من و تو هم تمام میشود و هیچ نسبتی با تو ندارم.

یهتءَ نرمزارین هامین

دستا چءَ دپا آرام نی

معنی:

هامین بزرگ و پر برکت آمده و بخاطر بخشندگی اش، دست از دست دهان آرام ندارد و در

حال پرکردن دهان و سیری شکم است.

همی ده روچ هامینی منی داشتءَ

معنی:

 ده روز هامین مرا به ماندن اجبار کرده است و اگر هامین نبود، اینجا را ترک میکردم.. این ضرب المثل حالت گلایه و نوعی اجبار را میرساند و به یک داستان قدیمی اشاره دارد.

عبارات و اصطلاحات مرتبط با هامین:

- مچ(مک): در زبان بلوچی به درخت نخل مچ(مک) میگویند.  به عقیده عده ای علت نامگذاری

این منظقه به مکران نخل خیز بودن این منطقه بوده و به همین دلیل اینجا را سرزمین نخل(مکران) نامیده اند.

- پَپُک: به خرمای سبز رنگ پیش از تغییر رنگ به سرخ یا زرد پَپُک میگویند.

-کُنک(کلونٹ): به خرمایی که رنگ آن از سبز، به زرد یا قرمز تغییر کند کُنک میگویند.

-دریپّانچ(دروپانچ)، کوندنگ(کودنگ): به خرمایی که نیمی یا بخشی از آن رسیده باشد دریپانچ گویند.

-ناه: به خرمای کاملا رسیده، ناه میگویند.

-آزات: یک نوع خرما میباشد. در بسیاری از مناطق به خرمای غیر مضافتی آزات میگویند.

-موسلی: همان خرمای مضافتی است.

-پیش مچ: به درخت نخلی که پیش از مضافتی میوه بدهد، پیش مچ میگویند.

-پس مچ: به درخت نخلی که پس از مضافتی میوه بدهد، پس مچ میگویند.

-شهر: مردم بلوچستان به نخلستان شهر یا مچکده میگویند. عده ای به جای شهر یا مچکده

برای نامیدن نخلستان از عبارت مُلک استفاده میکنند.

-آزاور(پون چن): به آن دسته از مردم که در فصل هامین خرمای اطراف درخت نخل را برای

خود جمع آوری میکنند، آزاور یا پون چن میگویند.

-چن ومن: چن به معنای چیدن و من به معنای ظرف کردن خرما میباشد. عبارات چن ومن

به دفعات زیادی در فصل هامین به کار میرود.

-سُند: سبدی که بوسیله آن خوشه ی خرما را میپوشانند تا از گزند حشرات، پرندگان و وزش باد در امان باشد.

-پات: همانند اکثر سبدها و ظروف بسته بندی خرما بوسیله برگ درختچه داز بافته میشود و خرما را

داخل آن به شکل فشرده ظرف میکنند. پات حالت مستطیل شکل دارد که در انتها و از دو طرف به

بیرون کشیده شده است؛ که پس از بافتن آن، سر یا قسمت بالایی آن را باز میگذارند تا خرما را داخلش

ظرف بکنند. پس از پر شدن پات، قسمت بالایی آن را نیز میپوشانند و در زمان مصرف که ممکن است ماه ها

طول بکشد آن را با شی تیزی پاره کرده و خرمای آن را استفاده میکنند.

-کچ: سبدی بزرگ که کشاورز هنگام بالا رفتن از درخت، آن را زیر خوشه ی خرما قرار داده و اقدام

به تکانیدن خرما ی رسیده به داخل آن میکند. پس از پر شدن کچ، کشاورز کچ را به وسیله طنابی

که در دست دارد به پایین هدایت میکند.....